Eşeysiz Üreme ve Çeşitleri

Eşeysiz Üreme ve Çeşitleri
Tek bir bireyden çeşitli yollarla yeni yavruların oluşturulmasına eşeysiz üreme denir. Hızlı bir üreme şeklidir. Oluşan bireyler birbirleriyle ve ana canlıyla aynı kalıtsal özellikleri taşırlar. Yani çeşitlilik sağlanmaz. Çünkü eşeysiz üremeyi sağlayan temel olay mitoz bölünmedir. Bu durum, iyi özelliklerin değişme­den korunması bakımından avantajlı olmasına rağmen; çeşitlilik meydana gelmediği için, değişen ortamlara uyum zor olabilir. Bundan dolayı eşeysiz üreyen canlıların büyük çoğunluğu bazen eşeyli üremeyi de gerçekleştirirler.
Eşeysiz üremenin çeşitleri: Canlılar dünyasında görülen eşeysiz üreme­ler çok çeşitlilik göstermektedir. Biz bunlardan en tanınmış olanlarını anla­tacağız.

1. Bölünerek Üreme
Bakterilerde, mavi – yeşil alglerde ve bütün ökaryotik tek hücrelilerde (Pro­tista) görülür.
Bölünme mitoz ya da amitozla, enine ya da boyuna olarak gerçekleşir. Bö­lünerek çoğalma en hızlı üreme biçimidir.

2. Tomurcuklanma
Maya mantarlarında, hidrada ve bazı çiçeksiz bitkilerde görülür. Ana canlı üzerinde oluşan küçük bir çıkıntı (tomurcuk) büyüyerek küçük bir birey ha­line gelir. Oluşan bireyler anadan ayrılabileceği gibi birlikte kalarak koloni de oluşturabilirler. Tohumlu bitkilerden olan gözyaşı bitkisinin yapraklarıyla üremesi de bir tomurcuklanma sayılabilir.

Bölünerek üreme ile çoğalan amipte bölünme her yönden yapılırken, paramesyumda enine, öglenada ise boyuna bölünme gerçekleştirilir.

3. Sporla Üreme
Tek hücrelilerden Plazmodyumda, (sıtma mikrobu) mantarlar­da ve çiçeksiz bitkilerin tamamında görülür.
Sporlar; kötü şartlara dayanıklı, etrafı sert bir çeperle çevrili hücreciklerdir. Uygun ortam bulunca çimlenerek gelişir ve genç bireyi meydana getirirler.
Kara yosunları ve eğreltilerde sporlar, diploid (2n) kromozom­lu ana canlıdan mayoz ürünü olarak oluşurlar. Bunun için, bu bireylerdeki sporlanma, diğer sporlanmalardan farklı olarak kalıtsal çeşitliliğe de neden olur.

4. Vejetatif Olarak Üreme
Ana canlıdan düzensiz ya da düzenli olarak ayrılan parçalar eksik kısımlarını tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar. Veje­tatif üremenin türlere özgü çeşitleri vardır.

a. Rejenerasyonla üreme: Basit yapılı hayvanlardan planar-ya, deniz yıldızı ve toprak solucanlarında görülür. Bu canlılar­dan kopan parçalar, kendilerini tamamlayarak yeni bireyleri oluştururlar.
Rejenerasyon, eksilen kısımların yenilenmesi anlamına gel­mekte olup, bütün canlılarda olabilmektedir. Ancak gelişmiş yapılı hayvanlarda ve bitkilerin bazılarında rejenerasyonla yeni bir fert meydana getirilememektedir.
Kertenkele ve kurbağalarda gençlik devresinde kaybolan kuy­ruk ve bacaklar yenilenebilmektedir. Fakat kopan küçük parça­lardan yeni bir birey oluşmaz. Kuşlar ve memelilerde ise reje­nerasyonla ancak yaralar kapanabilmektedir.
İnsanlarda dil ve karaciğer gibi bazı organlar eksik kısımlarının çoğunu tamamlayabilmektedir. Görüldüğü gibi canlıların kompleksliği ile rejenerasyon kabiliyetleri ters orantılıdır.

b. Çelikle üreme: Çiçekli bitkilerin kopan ve kesilen dalları uygun ortam bulunca kök ve yaprak oluşturarak yeni bitkileri meydana getirir. Ziraatçılar tarafından yaygın olarak kullanılan bir çoğaltma yöntemidir. Kavak, asma, gül, söğüt gibi birçok bitki bu şekilde çoğaltılabilmektedir.
c. Yumru ve soğanla üreme: Depo organları olan yumru ve soğanlar, nemli ortamlarda çimlenerek yeni bitkileri oluşturur­lar. Patates, yer elması, sarımsak en çok bilinen örneklerdir.
d. Doku kültürü: Günümüzde insanlar tarafından herhangi bir bitki dokusundan alınan parça, kültür ortamında bekletile­rek yeni bitkinin gelişmesi dahi sağlanmaktadır. Buna doku kültürü denir.
e. Sürünücü gövde: Toprak üzerinde sürünücü gövdeyle çi­leklerde, yeraltı gövdesiyle zambak ve ayrık otlarında, dal ve gövde uçlarının köklenmesiyle böğürtlenlerde vejetatif üreme gerçekleştirilir.